การเสพยาเสพติดนั้น แน่นอนว่าเป็นสิ่งที่ไม่ควรกระทำ และส่งเสริมอย่างยิ่ง ซึ่งโดยตามปกติแล้ว เมื่อพบเห็นผู้ใช้ยาเสพติด จะต้องถูกส่งไปบำบัด หรือพบแพทย์ แต่สำหรับผู้ใช้ยาเสพติด ที่ยังคงต้องใช้ยาเสพติดคงไม่ง่ายในการที่จะพูดกับพวกเขาว่า “ติดยาก็ไปบำบัดสิ เดี๋ยวก็เลิกได้” ซึ่งเป็นความเชื่อแบบผิดๆ ที่ถูกส่งต่อมา ในกลุ่มผู้ใช้ยาเอง ก็ไม่มีใครที่จะอยากใช้ยาเสพติดไปตลอดชีวิต ในวันหนึ่งพวกเขาก็ต้องหยุดใช้ หากแต่การบังคับหยุดใช้ทันทีคงจะเป็นเรื่องที่ยาก เนื่องจากยาเสพติดมีผลต่อพฤติกรรม และ ระบบประสาท ทำให้ต้องมีการค่อยๆปรับลดยาเสพติด และใช้ยาเสพติดอย่างปลอดภัย
แล้วเสพยาอย่างไรถึงจะปลอดภัย?
จากการไปเยี่ยมชมดูงานลดอันตรายจากยาเสพติดที่กรุงเบิร์น สวิตเซอร์แลนด์ ได้เห็นว่ามีการร่วมมือระหว่างรัฐบาล รัฐ กับกลุ่มประชาสังคม “องค์กร CONTACT” เป็นหนึ่งในองค์กรภาคประชาสังคม ที่ได้รับการสนับสนุนจากรัฐบาลสวิตเซอร์แลนด์ และได้รับเงินทุนสนับสนุนในการช่วยเหลือผู้ใช้ยาเสพติด และการทำงานเพื่อลดอันตรายจากยาเสพติดอย่างบูรณาการและมีประสิทธิภาพ โดยองค์กร CONTACT ได้ทำงานลดอันตรายอย่างแพร่หลายทั้งในการรณรงค์ ขับเคลื่อนนโยบายลดอันตรายมาอย่างต่อเนื่องเป็นเวลามากกว่า 50 ปีในกรุงเบิร์น ทั้งการให้บริการอุปกรณ์สะอาดเพื่อการใช้ยาอย่างปลอดภัย การร่วมมือกับทางตำรวจ การร่วมช่วยบำบัดผู้ใช้ยาเสพติดโดยการตรวจสุขภาพ ให้การปรึกษาทางจิตเวช บริการด้านสุขภาพ การให้ผู้ใช้ยาพบแพทย์และจ่ายสารทดแทน หรือแม้กระทั่งการตรวจสารเสพติดว่ามีความปลอดภัยหรือไม่
แต่ที่มากไปกว่านั้นคือการที่พวกเขาได้เปิดศูนย์เสพปลอดภัย (Drug Consumption Room) มาเป็นเวลากว่า 30 ปีแล้ว ซึ่งเป็นที่แรกของโลกที่ได้มีจุดบริการการเสพยาแบบปลอดภัย โดยมีจุดมุ่งหมายในการลดความเสี่ยงในการใช้ยาเสพติด ซึ่งการดำเนินการคือให้ผู้เสพยาสามารถนำสารเสพติดของตนมาใช้ได้ที่นี่ โดยในสถานที่เสพยาปลอดภัยนี้เอง มีการบริการให้เข็มฉีดยาสะอาด และ การแลกเปลี่ยนเข็ม สำหรับผู้ใช้ยาชนิดฉีด รวมถึงห้องเสพยาแบบสูบ และแบบสูดดม โดยในทุกแบบของการเสพยาจะมีอุปกรณ์ และห้องที่ปลอดภัยสำหรับการใช้ โดยในกระบวนการการเสพยาจะอยู่ภายใต้ความดูแลด้วยทีมพยาบาลวิชาชีพ นักสังคมสงเคราะห์ที่ได้รับการรับรองแบบมีมาตรฐาน
(ภาพตัวอย่างห้องเสพยาปลอดภัย ซึ่งจะมีบริการอุปกรณ์ที่สะอาด ปลอดภัย พร้อมการดูแลอย่างใกล้ชิดของเจ้าหน้าที่)
โดยศูนย์เสพปลอดภัย ปัจจุบันไม่ได้มีแค่ที่สวิตเซอร์แลนด์เท่านั้น แนวคิดศูนย์เสพปลอดภัยได้แพร่กระจายไปในหลายประเทศทั่วโลก โดยเฉพาะในภูมิภาคยุโรป เช่น ประเทศเดนมาร์ก เนเธอร์แลนด์ เยอรมันนี และอีกๆหลายประเทศที่เล็งเห็นความสำคัญ ในการลดอันตรายจากการใช้ยาเสพติด ในการช่วยชีวิตและให้ความสำคัญด้านสาธารณสุข ซึ่งการบริการสิ่งอำนวยความสะดวกในการจัดให้มีสภาพแวดล้อมที่มีการควบคุม และสร้างการใช้ยาอย่างปลอดภัย มีเป้าหมายร่วมกันเพื่อลดความเสี่ยงของการใช้ยาเกินขนาด การติดเชื้อ เช่น เอชไอวีและไวรัสตับอักเสบ และอันตรายอื่นๆที่ตามมาจากการใช้ยาเสพติดแบบผิดวิธี นอกจากนี้การเข้าถึงบริการเสพยาอย่างปลอดภัย ไม่ได้เป็นเพียงสถานที่สำหรับเสพยาเท่านั้น ยังทำหน้าที่เป็นจุดเริ่มต้นสำหรับผู้ใช้ยาในการเข้าถึงบริการต่างๆ รวมถึงการให้คำปรึกษา การดูแลสุขภาพ และการบำบัดการติดยาเสพติด วิธีการบูรณาการนี้เป็นการเข้าใจถึงถึงธรรมชาติที่ซับซ้อนในการใช้สารเสพติด และพยายามแก้ไขที่สาเหตุที่แท้จริง รวมถึงการสร้างการมีส่วนร่วมของชุมชน รวมถึงหน่วยงานบังคับใช้กฎหมาย ผู้ให้บริการด้านการดูแลสุขภาพ และองค์กรชุมชน ในการสร้างความรับผิดชอบ และดูแลคนในชุมชนร่วมกัน
จากที่เห็นในสวิตเซอร์แลนด์ แม้ว่ายาเสพติดจะเป็นสิ่งผิดกฎหมาย แต่ตำรวจของสวิตเซอร์แลนด์ จะไม่ไปทำการจับกุม หรือยุ่งเกี่ยวกับศูนย์เสพปลอดภัย เนื่องจากความร่วมมือที่เห็นว่า การมีศูนย์เสพเช่นนี้ จะทำให้ผู้เสพปลอดภัย และได้รับการดูแล ไม่สร้างความเดือดร้อนให้กับชุมชน และสังคมรอบข้าง แต่ถ้าหากมีการพบเห็นการใช้ยาเสพติดข้างนอกศูนย์นี้ ทางตำรวจก็มีสิทธิที่จะเข้าไปตรวจสอบและจับกุม หากแต่ทางสวิตเซอร์แลนด์ไม่ได้มีเป้าในการจุบกุมผู้ใช้ยาเสพติด
นอกจากจะเป็นศูนย์เสพปลอดภัยแล้วนั้น ที่กรุงเบิร์น ได้มีบริการเพื่อสุขภาพของผู้หญิง โดยเฉพาะผู้หญิงที่ให้บริการทางเพศ (Sex worker) ในประเทศสวิตเซอร์แลนด์ การค้าบริการถือว่าถูกกฎหมายนับตั้งแต่ปี พ.ศ.2485 อย่างไรก็ตาม ผู้หญิงเหล่านี้ก็ยังต้องการความเข้าใจ และการให้บริการทางสุขภาพที่ตอบโจทย์กับพวกเขาเหล่านี้ โดยกลุ่ม CONTACT จะมีการให้บริการรถโมบาย ที่เป็นจุดให้บริการสำหรับผู้หญิง มีการบริการอุปกรณ์สะอาด ทั้งถุงยางอนามัย เสื้อผ้า เครื่องสำอาง ยาคุมฉุกเฉิน ฯลฯ ที่เป็นอุปกรณ์สำคัญต่อผู้หญิง และผู้หญิงที่ขายบริการ นอกจากนี้ยังมีการให้บริการตรวจสุขภาวะอนามัย และโรคติดต่อ เช่น โรค HIV, STD และให้คำปรึกษา ช่วยเหลือ รับแจ้งผู้ต้องสงสัยที่อาจจะส่งผลอันตรายต่อการคุกคามกับผู้หญิงในบริเวณนั้น ซึ่งถือเป็นสิ่งที่ชี้ให้เห็นว่า การช่วยเหลือในเพศหญิงที่เป็นกลุ่มเสี่ยง และกลุ่มที่จะถูกตีตรา (Stigma) มากที่สุด และความปลอดภัยของเพศหญิงจึงจำเป็นอย่างมาก ซึ่งแสดงให้เห็นการให้ความเข้าใจ และสำคัญกับความเท่าเทียมทางเพศ
(ภาพตัวอย่างจุดบริการเพื่อผู้หญิง และ รถโมบายเคลื่อนที่ ที่นอกจากจะจอดอยู่ในบริเวณศูนย์เสพยาปลอดภัยแล้ว ยังสามารถเคลื่อนย้ายไปให้บริการตามสถานที่ต่างๆ โดยรอบกรุงเบิร์นได้อีกด้วย)
กล่าวโดยสรุปได้ว่า ศูนย์เสพยาปลอดภัยนั้น ถ้าหากฟังโดยครั้งแรกอาจจะเหมือนเป็นการสนับสนุนให้คนใช้ยามากขึ้น หากแต่จริงๆแล้ว จุดประสงค์หลักคือการที่สร้างความเข้าใจต่อผู้ใช้ยา และมีหลักฐานเชิงประจักษ์ในการจัดการกับความท้าทายที่ซับซ้อนที่เกี่ยวข้องกับการใช้ยา ด้วยการผสานการกำกับดูแล การลดอันตรายจากยาเสพติด และการเข้าถึงบริการสนับสนุน สิ่งเหล่านี้มุ่งมั่นที่จะปกป้องสุขภาพ และศักดิ์ศรีของผู้ใช้ยาเสพติดที่ประสบปัญหา และต้องการหาทางออก หลักการก็คือการไม่ไปบีบบังคับให้เลิกเสพ หรือจับบังคับบำบัด อย่างไรก็ตามสิ่งที่รัฐ และภาคประชาสังคมควรที่จะต้องร่วมมือกันคือการผลักดันเกี่ยวกับนโยบายยาเสพติด ซึ่งในประเทศไทยเองนั้นการมีศูนย์เสพยาปลอดภัยก็สมควรได้รับการพิจารณาว่าเป็นวิธีแก้ปัญหาเชิงปฏิบัติ และมีมนุษยธรรมสำหรับวิกฤติที่เกี่ยวข้องกับการติดยาเสพติดที่เป็นปัญหามาอย่างยาวนาน รวมถึงด้านสาธารณสุขของประเทศเช่นกัน
